20 Ιανουαρίου, 2025

Το παρελθόν και το παρόν

Η αποτοξίνωση αποτελεί μια αρχαία διαδικασία καθαρισμού και εξαγνισμού που χρονολογείται από τους χρόνους των Ρωμαίων, των Ελλήνων και των Ινδικών πολιτισμών. Η παραδοσιακή φυτοθεραπεία, για παράδειγμα, είναι μια πρακτική που διαπερνά πολιτισμούς, αποτελώντας ιεροτελεστία για πολλές κοινωνίες. Πολλές αποτελεσματικές τεχνικές αποτοξίνωσης παραμένουν διαχρονικά δημοφιλείς, όπως οι σάουνες, η νηστεία, τα βότανα, η κατανάλωση νερού, ο διαλογισμός, η άσκηση και διάφορες τεχνικές σωματικής θεραπείας.

Στο σήμερα η αποτοξίνωση είναι μια δημοφιλής έννοια στον κόσμο της υγείας, της ομορφιάς και της ευεξίας. Η βασική ιδέα είναι ότι, κατά διαστήματα, είναι απαραίτητο να απομακρύνουμε τα «τοξικά απόβλητα» από το σώμα μας, ώστε να διατηρήσουμε την υγεία μας. Ιδιαίτερα μετά από περιόδους υπερβολικής κατανάλωσης, όπως κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων, η αποτοξίνωση μπορεί να φανεί ελκυστική.

To Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών στην Αμερική (CDC) ορίζει ως τοξική ουσία οποιοδήποτε χημικά ή φυσικά σχηματιζόμενο συστατικό (πχ θερμότητα, ακτινοβολία, μικροκύματα) το οποίο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης μπορεί να είναι επιζήμιο για ζώντες οργανισμούς. Μερικές από τις υποσχέσεις που συνοδεύουν τις δίαιτες αποτοξίνωσης περιλαμβάνουν:

• Γρήγορη απώλεια βάρους
• Βελτίωση της πέψης
• Ενίσχυση της υγείας των μαλλιών, των νυχιών και του δέρματος
• Αυξημένα επίπεδα ενέργειας
• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος
• Μείωση της κυτταρίτιδας

Οι δίαιτες αποτοξίνωσης διαρκούν συνήθως από μία ημέρα έως περίπου έναν μήνα και μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Χρήση προϊόντων αποτοξίνωσης, όπως χάπια, λοσιόν και σκευάσματα.

• Νηστεία για σύντομες περιόδους

• Κατανάλωση αποκλειστικά φρούτων και λαχανικών

• Αποκλεισμό τροφών που περιέχουν σιτάρι και γαλακτοκομικά

• Κατανάλωση περιορισμένου εύρους τροφών

• Αποφυγή καφεΐνης και αλκοόλ

Πώς το σώμα αποτοξινώνεται φυσικά

Η αποτοξίνωση είναι μια φυσική διαδικασία που το σώμα εκτελεί αδιάκοπα, αξιοποιώντας σημαντικά θρεπτικά συστατικά από τη διατροφή. Αποτελεί τον μηχανισμό με τον οποίο οι τοξίνες μετατρέπονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να αποβληθούν από τον οργανισμό. Οι τοξίνες κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες: αυτές που παράγονται στο σώμα κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού μεταβολισμού και εκείνες που προέρχονται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα μέσω της διατροφής, της αναπνοής, της απορρόφησης από το δέρμα ή της έκθεσης στο περιβάλλον.

Οι τοξίνες που παράγονται στο σώμα περιλαμβάνουν το γαλακτικό οξύ, την ουρία και τα άχρηστα προϊόντα από τα μικρόβια του εντέρου. Εξωτερικές τοξίνες μπορεί να περιλαμβάνουν φυτοφάρμακα, υδράργυρο από θαλασσινά, μόλυβδο από καυσαέρια και ατμοσφαιρική ρύπανση, χημικές ουσίες από προϊόντα καπνού, φάρμακα ή αλκοόλ. Ο μεταβολισμός των φαρμάκων επίσης εξαρτάται από τις οδούς αποτοξίνωσης του σώματος.

Επειδή οι τοξίνες είναι δυνητικά επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία, είναι απαραίτητο να μετατραπούν και να αποβληθούν μέσω των ούρων, των κοπράνων, της αναπνοής ή του ιδρώτα. Η ικανότητα αποτοξίνωσης του κάθε ατόμου ποικίλλει και επηρεάζεται από το περιβάλλον, τη διατροφή, τον τρόπο ζωής, την κατάσταση της υγείας και γενετικούς παράγοντες. Αυτό υποδηλώνει ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη για την αποτοξίνωση από άλλους. Ωστόσο, εάν η έκθεση σε τοξίνες ξεπεράσει την ικανότητα του σώματος να τις αποβάλει, αυτές μπορεί να αποθηκευτούν στα λιποκύτταρα, τους μαλακούς ιστούς και τα οστά, επηρεάζοντας αρνητικά την υγεία.

Αυτή είναι η βάση για τη χρήση πρακτικών, που υποστηρίζουν τις φυσικές ικανότητες αποτοξίνωσης του σώματος, αν και απαιτείται περαιτέρω έρευνα στον τομέα αυτό.

Τα περισσότερα προγράμματα αποτοξίνωσης προτείνουν την αποφυγή ιδιαίτερα επεξεργασμένων τροφίμων, όπως τα γαλακτοκομικά, η γλουτένη, τα αυγά, τα φιστίκια και το κόκκινο κρέας. Αντί αυτών, συνιστούν την κατανάλωση βιολογικά καλλιεργημένων λαχανικών, φρούτων, δημητριακών ολικής αλέσεως χωρίς γλουτένη , ξηρών καρπών, σπόρων και άπαχης πρωτεΐνης.

Οι δίαιτες αποτοξίνωσης συχνά προβάλλουν τα οφέλη των φρούτων και των λαχανικών. Αναμφίβολα, τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής, και όλοι μας θα πρέπει να καταναλώνουμε τουλάχιστον πέντε μερίδες την ημέρα. Παρέχουν βιταμίνες, μέταλλα, αντιοξειδωτικά και διαιτητικές ίνες, αλλά κανένα μεμονωμένο φρούτο ή λαχανικό δεν μπορεί να προσφέρει μια «θεραπεία» ή ένα «θαύμα». Αυτό που έχει σημασία είναι η ποικιλία στη διατροφή μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατανάλωση χυμού φρούτων και smoothies θα πρέπει να περιορίζεται στα 150ml την ημέρα, ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική πρόσληψη ελεύθερων σακχάρων.

Πολλοί υποστηρικτές των δίαιτων αποτοξίνωσης ισχυρίζονται ότι για να «αποτοξινώσουμε» το σώμα, πρέπει να αποκλείσουμε από τη διατροφή μας τροφές όπως το σιτάρι και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Στην πραγματικότητα, αυτά τα τρόφιμα μας παρέχουν σημαντικά θρεπτικά συστατικά. Ο αποκλεισμός τους χωρίς αιτία ή χωρίς την κατάλληλη αντικατάσταση των χαμένων θρεπτικών συστατικών με άλλες τροφές είναι περιττός και δυνητικά επιβλαβής.

Είναι οι Δίαιτες Αποτοξίνωσης Αποτελεσματικές για τη Διαχείριση Βάρους;

Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που να έχουν εξετάσει την αποτελεσματικότητα των εμπορικών δίαιτων αποτοξίνωσης για την απώλεια βάρους. Δεδομένου ότι ένας από τους κύριους ισχυρισμούς της βιομηχανίας αποτοξίνωσης είναι ότι αυτές οι δίαιτες είναι χρήσιμες για την απώλεια βάρους, αυτός ο τομέας απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση.

Η ύπαρξη πληροφοριών σχετικά με τον βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των δίαιτων αποτοξίνωσης στο βάρος και σε άλλες παραμέτρους υγείας θα ήταν χρήσιμη τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τους επαγγελματίες υγείας.

Θέματα Ασφάλειας των Διαιτών Αποτοξίνωσης

Ορισμένοι χυμοί που χρησιμοποιούνται σε δίαιτες “αποτοξίνωσης” ή “καθαρισμού” και δεν έχουν παστεριωθεί ή υποβληθεί σε κατάλληλη επεξεργασία για την εξάλειψη βλαβερών βακτηρίων, μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες. Αυτές οι ασθένειες μπορεί να είναι σοβαρές, ιδιαίτερα σε παιδιά, ηλικιωμένους και άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.

Μερικοί χυμοί παρασκευάζονται από τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε οξαλικά, μια φυσικά απαντώμενη ουσία. Παραδείγματα τροφών πλούσιων σε οξαλικά είναι το σπανάκι και τα παντζάρια. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων χυμών με υψηλή περιεκτικότητα σε οξαλικά μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για προβλήματα στους νεφρούς.

Άτομα με διαβήτη πρέπει να ακολουθούν το διατροφικό πλάνο που έχει συστήσει ο διαιτολόγος-διατροφολόγους τους. Εάν έχετε διαβήτη, συμβουλευτείτε τους επαγγελματίες υγείας σας πριν προχωρήσετε σε σημαντικές αλλαγές στις διατροφικές σας συνήθειες, όπως η εφαρμογή μιας δίαιτας αποτοξίνωσης ή η τροποποίηση των διατροφικών σας μοτίβων.

Δίαιτες που περιορίζουν αυστηρά τις θερμίδες ή τους τύπους τροφών που καταναλώνετε συνήθως δεν οδηγούν σε διαρκή απώλεια βάρους και ενδέχεται να μην παρέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Οι διαδικασίες “καθαρισμού του εντέρου” μπορεί να έχουν παρενέργειες, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να είναι σοβαρές. Οι επιβλαβείς επιδράσεις είναι πιο πιθανές σε άτομα με ιστορικό γαστρεντερικών παθήσεων, εγχειρήσεων παχέος εντέρου, σοβαρών αιμορροΐδων, νεφροπάθειας ή καρδιακής νόσου.

Τα προγράμματα “αποτοξίνωσης” μπορεί να περιλαμβάνουν καθαρτικά, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν διάρροια αρκετά σοβαρή ώστε να οδηγήσει σε αφυδάτωση και ανισορροπίες ηλεκτρολυτών.

Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού και τσαγιών από βότανα χωρίς καμία πρόσληψη τροφής για συνεχόμενες ημέρες μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνες ανισορροπίες ηλεκτρολυτών.

Η Αλήθεια για τη Νηστεία

Η νηστεία, ή ο αυστηρός περιορισμός της πρόσληψης τροφής, περιορίζει την πρόσληψη ενέργειας (θερμίδων) και συχνά των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται για την υγεία και την ευεξία.

Παρόλο που μπορεί να σημειωθεί γρήγορη απώλεια βάρους, αυτή η απώλεια οφείλεται κυρίως σε νερό και γλυκογόνο (τα αποθέματα υδατανθράκων του σώματος) και όχι σε λίπος. Κατά τη διάρκεια ενός ακραίου προγράμματος αποτοξίνωσης, είναι πιθανό να νιώθετε κόπωση, ζάλη και μειωμένα επίπεδα ενέργειας.

Επιπλέον, όταν νηστεύετε, το σώμα σας δεν διαθέτει τα απαραίτητα καύσιμα για τη σωματική δραστηριότητα και την άσκηση, τα οποία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την ευεξία και τη διαχείριση ενός υγιούς βάρους. Μετά το τέλος του προγράμματος, εάν επιστρέψετε στις παλιές διατροφικές σας συνήθειες, είναι πολύ πιθανό να ανακτήσετε το βάρος που χάσατε.

Ισορροπημένη Διατροφή

Είναι λογικό να αποφεύγουμε την υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, αλκοόλ, τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη, καθώς και να εντάσσουμε φρέσκα τρόφιμα στη διατροφή μας, όπως προτείνουν πολλές δίαιτες “αποτοξίνωσης”.

Ωστόσο, για να διατηρήσετε τη βέλτιστη υγεία, η καλύτερη προσέγγιση είναι μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει:

• Τουλάχιστον πέντε μερίδες λαχανικών και φρούτων καθημερινά.
• Μικρές μερίδες υδατανθράκων, ολικής άλεσης.
• Άπαχο κρέας, ψάρια, φασόλια και όσπρια, ξηρούς καρπούς.
• Προϊόντα γαλακτοκομικών με χαμηλά λιπαρά και εναλλακτικές επιλογές.
• Ακόρεστα λιπαρά.
• Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης σε λογικά επίπεδα και φροντίστε να παραμένετε ενυδατωμένοι με νερό και ροφήματα χωρίς ζάχαρη.

Σύνοψη

Οι δίαιτες αποτοξίνωσης αποτελούν περισσότερο έναν μύθο του μάρκετινγκ παρά μια διατροφική πραγματικότητα. Ακούγονται σαν μια εξαιρετική ιδέα, και θα ήταν υπέροχο αν πραγματικά υλοποιούσαν όλα όσα υπόσχονται!

Δυστυχώς, πολλές από τις ισχυριζόμενες ωφέλειες που προβάλλονται από τους υποστηρικτές των δίαιτων αποτοξίνωσης είναι υπερβολικές, δεν βασίζονται σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα, και τα πιθανά οφέλη είναι συνήθως βραχυπρόθεσμα.

Αν και οι δίαιτες αυτές ενδέχεται να ενθαρρύνουν ορισμένες θετικές συνήθειες, όπως η κατανάλωση περισσότερων φρούτων και λαχανικών, είναι προτιμότερο να υιοθετήσετε μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή και έναν ενεργό τρόπο ζωής, αντί να ακολουθείτε δίαιτες αποτοξίνωσης.

Βιβλιογραφία

1. https://www.fos-unm.si/media/pdf/IP/IP_November_2017.pdf#page=46
2. https://www.eatright.org/health/wellness/diet-trends/whats-the-deal-with-detox-diets
3. https://www.atsdr.cdc.gov/pha-guidance/glossary/index.html#T_definitions
4. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jhn.12286
5. https://www.nccih.nih.gov/health/detoxes-and-cleanses-what-you-need-to-know
6. https://www.bda.uk.com/resource/detox-diets.html?_gl=1*1kylqbn*_up*MQ..*_ga*MTMwMjg1NzM3MS4xNzM3MjI5NTIy*_ga_7W0H5VXNW9*MTczNzIyOTUyMS4xLjEuMTczNzIyOTU5OC4wLjAuMA..
7. https://www.healthline.com/nutrition/detox-diets-101#what-is-it
8. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/consumer-health/expert-answers/colon-cleansing/faq-20058435